Dema ku Kovara Pazartesiye di sala 1995’an de dest bi jiyana xwe ya weşane kir, tevgera rizgariya jinan a Tirkiyeye serdema xwe ya herî bandorker nedijiya. Le gelek jin ji tecrûbeyek herî mezin û tevlihev a tekoşîne derbas bibû. Di nava civake de deng vedabû û andor li ser jinan kiribû.
Peyva qehbe di tirkî de wateya we orispî ye. Bi erebî benamûs. Ango jina ku mere xwe dixapîne. Malûme meren ku jinen xwe dixapînin ne benamûs in. Delikî li gorî jinan e. Wateyek dine ya qehbe jî lader (befirş) e. Merek dikaredi evîne de, kare xwe de an jî, di doza xwe de yekî bifiroşe. We gave herî zede dibe bebext, le nabe qehbe. Merxasî û dirûstî kare meran e, le kahbetî mer jî bike, jinbûn e. Mer dema ku zaroken xwe dihelin û bi keçen di temene zaroken xwe de re dizewicin, dema ku bi wan re ji bo pera radikevin, dema ku wan wekî jina duyem, an seyem digirin malen xwe, wgave a wan nabe orispîtî an jî delikî.
Ew gerguhezek bi vî rengî heq nakin. Nayen xorekirin. Herî zede ten biçûkdîtin. Binerin li Tamer Karadagli. Kovara di reveberiya Iclal Aydin “Gülümse” ku qaşo ya jinan e, wî wekî mere herî balrakeş (çekici) ya Tirkiyeye pejirand û ji kovare re kir qapax. Ango ya wî ne qehpetiyek li hemberî jina xwe bû. Le wekî merekî ku di ödeyen otelen herî bûha de bi pere seks dikir û ji ve ter nedibû. Ji ber ve yeke sîleyeke ji hela jina xwe ve heq kiribû. Le jina wî sîle le nexist. Medya ku dergaha kesen ve rexe dixwun e, wî bi tewambariya bekeriye biçûk dît û tene wekî amûra nûçeyen xwe bikar anî.
Felek bi erebî te wateya asîmane. Felekiyat jî esmannasî ye.Peyva Felek-meşreb ji bo jinen ji hin kesan re dibin ji hin kesan re nabin re te gotin. Bi avvayek mecazî ji hela kesen bere ve hatiye bikaranîn. Ev rewşa leptoyî (oynak) a felekî li zayendan nanere. Le meranî ji ber tirşen xwe, bebavveriye tene layiqî jinan dîtiye, ve yeke wekî taybetiyek xwezayî nîşanî jinan daye.
Li rûye cîhane gelek jin, li ba zaroken xwe, meriven ku mihtacî alîkariye ne dimînin, xizmeten mere xwe dikin û wekî ku malen wan li der dore wan hatiye asekirin dijîn. Heskirina wan a li hemberî meriven wan, dayikbûna wan baweriye dide mirovan. Ev wisa berbiçav e …
Wekî wisa be jin çima wekî sterkan leptoyî wekî asîmane tije sûrprîz in. Çima bi vî avwayî hatine nasandin. Ev yek hejayî lisersekinandine ye. Ev îdîa li dijî rastiye ye. Mer ji jinan fem nakin. ji wan ditirsin, dibe ku her dem dixwazin hükme xwe li wan bikin. Le jin ji xwe her tim dicih de ne, hatine şidandin, hatine girtin her tim hatine qontrolkirin. Mer jî gerok in. Dikevin û derdikevin, naye zanîn ku kengî li kur çi dikin. Diçin neçirvaniye, diçin revvîtiya kar, bi hevalen xwe re diçin vexwarine, diçin bajaroka cîran, diçin navenda bajer diçin, welatekî dine. Li ba jina bizewac ger ku kesek ji malbate tunebe nikare revvîtî bike, ger ku ji bo hece be jî guncav naye dîtin. Dema ku rewş ev be çima kese ku pirpir dike ne jin bin, yen leptoyî ye ku bavverî ji peyven wan nabe..? Pela duyem di salen ku li Tirkiyeye femînîzm mezin dibû û di fûara yekemîn a pirtûkan de em jî wekî jinan beşdar bibûn. Me afîşen xwe yen arşîve daleqandibûn. Li vir jinek girtî dema ku ji ber afîşa me derbas bû ji ya ba xwe re got ku”binere nîşaneya hece danîne” Di sembola ku em wekî nîşaneya jinan dibînin de sembola hece didîtin.
Di we deme de ji bo jinen îslamî dema îlmîhalan dest pe kiribû. Ji lixwekirine heya rûniştine, ji zevvicandine heya mezinkirina zarokan nezîktedayîna îslamî dihate bikaranîn û jiyana van jinan bi vî klavûzî dihate birekûpekkirin. Ji bo jinen feminîst ku bi feleke re şer dikirin jiyan evqas ne bi “hizûr” bû. E wan ew ne bizevvac bûn, ger ku bizevvicin jî kaîdeyan xera kirin. Bi heskiriyen xwe re di malen cuda de jiyan kirin. Bi hev re zarok mezin kirin. Zore dan meran, zore dan xezûren xwe, zore dan xwe, zore dan rexistinen tevlihev, zore dan kampanyayen polîtîk, zore dan hikûmetan. Jinen di nava tevgera Kurd de jî di van salan de zûde ji bo qedera xwe, qedera gele xwe û qedera gelen hereme biguherînin derketibûn riya çiyayan. Sedsala çûyî, Yurî Gagarîn ku yekemîn caran derket fezaye, di bedengiyen odeyan de- dema ku li ronahiya roja ku bi çend qatan ji cîhane biriqandîtir bû dinehert, ji xeyala mirovahiye ku ber bi şadbûna bi hev re ve diçû, hez girtibû herhal. Malûm, dema salen ku mirovahî diçû heyve, pela duyem a feminîzme jî mezin dibû. Jinan ve deme sutyenen xwe şevvitandin.
Peşeroja ku civak dabû wan şevvitandin û ji bo jiyana xwe rast e rast biguherînin li hemû cîhane rabûn serhildane. Edî ne li dû mafen jinan bûn, veqetînek mezin û guherîn dixwestin. Bi dayiken xwe, bave xwe, meren xwe û zaroken xwe re rû bi rû bûn. Di qedera xwe de guherîngk wisa kirin ku hinek dinejî herin de çerxa feleke bişikandana. Le li hemberî baye şoreşger serdest jî vala nesekinîn û xwe nû kirin. Dema ku kovara Pazartesiye di sala 1995’an de dest bi weşana xwe kir, Tevgera Rizgariya Jinen Tirkiyeye demen xwe yen herî bandorker nedijiya. Le gelek jin ji tecrûbeyek mezin û tevlihev a tekoşîne derbas bibûn, deng dabûn û bandor li ser jinan kiribûn… Jinen ku di nava ve tevgere de bûn ji bo ku jiyane biguherînin jiyana xwe guhertibûn. Ji bo feminîstan kare îspatkirina ruşta xwe ji wan rojan ma heya îro.
Paşverûyen-nû yen îro, tekoşîna wekheviye ya jinan li gorî ya xwezayî ya xwedavendî wekî serhildaneke dibînin… Le edî kesek li hemberî rastiya ledana male, erîşa zayendî, çevvsandina ji hela meriven xwe re nikare çaven xwe bigire. Ev dibi xwezayî û mala mûmîn de ji van pirsgrekan re bibe çareserî? Medya mezin a meren serdest ji şahîdiya jine ku çekek feminîst e pere bidest dixe. Dixwaze ku kesen zilûm dibînin bike artîste xwe. Le feminîst jî vala nasekinin. Rast e cinayeten töreye jî naqedin le jin kujeran teqîb dikin. Darbesten xwîşken xwe radikin. Rast e hem em dixwazin orgazm bibin hem dixwazin bi ucretek wekhev, pervverdehiyek li gorî afirîneriya xwe, hem civaka wekhevan, hem heqe keda ku naye dîtin a jinan dixwazin, hem dixwazin kesen ku heqe bindestan dixun biqedînin. Em şevan jî rojan jî dixwazin. Heke ku xweda hebe, nakeve sere min ku meran ji bo jinen wan li male ji wan re îteate bike, zilm bibîne anîbe dine. Ji bo ku çerxa feleke biçire bijî feminîzm.
Ji Tirki: Emine Çelebi
Pazartesi Dergisi, Mart 2005, Sayı 100
